Kagura hay còn gọi Thần Lạc là một loại hình nghệ thuật trình diễn truyền thống dâng lên các vị thần trong tín ngưỡng Thần Đạo. Các vùng của Nhật Bản có những hình thức Kagura riêng, trong số đó Kagura tại vùng Iwami (phía tây tỉnh Shimane) nổi bật với phong cách trình diễn ấn tượng nhanh, hào hứng, đầy màu sắc và năng động. Khác với bất cứ loại hình nghệ thuật nào bạn đã thấy trước đây, Iwami Kagura bắt đầu từ thời Heian (794 – 1185), được người dân yêu thích và đón xem mỗi tuần tại Lễ hội Gion nổi tiếng ở Kyoto Nhật Bản.
1. Thần thoại lịch sử sống lại qua từng điệu múa
Hầu hết các điệu múa của Iwami Kagura đều xuất phát từ các niên đại trước các truyền thuyết và thần thoại xưa Nhật Bản. Những câu chuyện thường có cốt truyện đơn giản thường bao gồm các anh hùng – nhân vật phản diện, các vị thần – ác quỷ, người tốt – kẻ xấu. Màn nhảy có những phân đoạn đấu kiếm được biên đạo với các động tác đầy mãnh liệt, cuốn hút. Ngoài ra, Iwami Kagura còn có những đoạn hài kịch với một số điệu nhảy giống như kịch câm. Những đoạn ngắn này khiến người xem cười to và vỗ tay không dứt.
Một trong những nội dung quen thuộc nhất là câu chuyện về thần Takemikazuchi (建御雷) – vị thần sấm sét và kiếm tiêu diệt Oni (quỷ dữ). Hai phe đối đầu kịch liệt đến khi Oni chịu thua và phải đầu hàng trước vị thần dũng mãnh.
Trong tất cả các điệu nhảy, điệu nhảy độc đáo và ấn tượng nhất thường được trình diễn ở màn cuối như phân đoạn vị mãnh tướng bão tố Susanoo – em trai của nữ thần Mặt Trời Amaterasu đấu cùng quái vật rắn Yamata no Orochi phun tia lửa và có đôi mắt sáng rực.
Tùy vào không gian sân khấu và sự kiện của buổi biển diễn mà trang phục của Yamata no Orochi có thể linh hoạt, từ đồ sộ đến đơn giản, chiều dài trung bình lên đến 15m và cái đầu có đầy đủ răng nanh – để lại ấn tượng sâu sắc về phần nhìn.
Phần hấp dẫn không kém là phần nhạc đệm với tempo dồn dập, giai điệu gồm tiếng sáo mê hoặc. Iwami Kagura được biết đến với tốc độ nhịp nhanh và được biểu diễn theo phong cách rokuchoshi (sáu nhịp) hoặc hachichoshi (tám nhịp). Các nhạc cụ thường là sáo sáu lỗ của Nhật Bản, chũm chọe và trống taiko lớn nhỏ.
Đa phần các sân khấu để biểu diễn Iwami Kagura thường được đặt gần khán giả vì thế những cảnh chiến đấu như đang diễn ra trước mắt họ khiến phần trình diễn trở nên cuốn hút không thể rời mắt.
Trong phân đoạn chiến đấu với Orochi, người xem thấy những cái đầu rắn vươn cao sừng sững trên đầu. Ngay cả khi không hiểu những ngôn từ được hát, phần trình bày trực quan cũng đủ truyền tải những cảm xúc khó tả.
2. Trang phục được thiết kế thủ công của Iwami Kagura
Dù có cốt truyện cổ xưa, được lưu truyền lâu đời, những sân khấu mỗi lần sáng đèn đều đem lại cảm giác tươi mới cho người xem. Vẫn là “rượu cũ” với nội dung về cuộc chiến giữa vị thần và kẻ hung ác, nghệ sĩ thay “bình mới” cho màn trình diễn với các cải tiến trong phần nhìn.
Như mình con thú vẫn được làm bằng giấy washi truyền thống, còn mặt nạ đầu rồng có đôi mắt phát sáng lấp lánh, tăng độ nham hiểm và dữ tợn. Ở một số sân khấu lớn, quái vật được trang bị vòi phun lửa rất bắt mắt.
Đặc biệt trang phục của Iwami Kagura trên quy tắc phải được làm thủ công. Các thợ may tự tay dệt chỉ vàng và bạc trên áo để tăng thêm độ bóng bẩy. Mặt nạ nhân vật được nghệ nhân địa phương chạm khắc từ gỗ tại xưởng mặt nạ ở thị trấn Hamada. Do đó, một bộ trang phục hoàn chỉnh có thể mất vài tháng để hoàn thành và chi phí lên đến 10.000 USD.
Các mặt nạ giá rẻ bất ngờ này được mua và trưng bày ở lối vào nhiều ngôi nhà và doanh nghiệp để xua đuổi tà ma, và đây cũng là một món quà lưu niệm phổ biến và độc đáo.
3. Điểm khác biệt so với các điệu múa Kagura khác
Iwami Kagura luôn mang đến những cái nhìn mới mẻ không đi theo lối khuôn cũ hay chỉ bám sát quá khứ. Mặc dù Iwami Kagura có nhiều điểm tương đồng với Noh với quy định đeo mặt nạ khi biểu diễn. Tuy nhiên, các nghệ nhân Iwami Kagura di chuyển nhanh và chớp nhoáng hơn. Không mang tính chất riêng biệt, khó tiếp cận như các biến thể khác của Kagura hay sân khấu truyền thống, Iwami Kagura phát triển theo hướng cộng đồng, kết hợp các yếu tố tạo thu hút hiệu ứng đám đông như pháo hoa và máy tạo khói giúp màn trình diễn của họ trở nên ly kỳ hơn.
Loại hình sân khấu địa phương này được người dân nơi đây yêu mến nồng nhiệt. Các chuyện cổ xưa và tính thẩm mỹ đậm chất truyền thống là điều khiến những người lớn tuổi hứng thú. Còn trẻ nhỏ thích những câu chuyện có kết thúc có hậu khi cái thiện chiến thắng cái ác. Dần dà, Iwami Kagura ăn sâu vào cuộc sống hằng ngày của người dân, trở thành một nét văn hóa đặc trưng ở địa phương.
Tại thị trấn Gotsu, tỉnh Shimane, onsen Arifuku thứ bảy hằng tuần lại nhộn nhịp với các màn trình diễn. Địa điểm có sức chứa khoảng 20 khách tham quan cùng lúc và phí vào cửa là 1.000 yên. Khán giả tụ tập đông đảo và có những giây phút vui vẻ khi cùng theo dõi và vỗ tay cho các tiết mục hấp dẫn.
4. Lưu giữ nghệ thuật truyền thống
Không có gì bất ngờ khi tất cả các nghệ sĩ biểu diễn và nhạc sĩ của Iwami Kagura đều xuất phát là nghiệp dư. Đây là một trong những công việc thường ngày, họ luôn phải tập luyện cật lực và biểu diễn vì đam mê và tình yêu với nghệ thuật và văn hóa chứ không phải vì mục đích kinh doanh.
Đối với nhiều người Iwami Kagura đã dần trở thành phần sống của họ từ sớm. Những câu lạc bộ cũng xuất phát từ đây cùng với đó là những con người nhiệt huyết luyện tập cả ngày lẫn đêm và biểu diễn khoảng 30 buổi mỗi năm, điểm qua khoảng 10 tích cổ. Điều này đòi hỏi các thành viên phải cố gắng tập luyện để hoàn thành buổi biểu diễn mỗi khi có dịp lễ hội diễn ra. Trong đó, trường Trung học Kinh tế ở Hamada là một trong những câu lạc bộ Iwami Kagura.
Một trong những tác phẩm tiêu biểu của họ là Iwato – Câu chuyện về việc nữ thần Mặt trời Amaterasu ẩn mình trong hang khiến thế gian chìm trong bóng đêm. Các vị thần khác đã dùng tiếng hát và điệu nhảy lôi kéo nữ thần Mặt trời bước ra. Cũng từ những vũ khúc huyền thoại này, điệu múa Kagura ra đời, rồi được lưu truyền và trở thành nghi lễ truyền thống cho đến tận ngày nay.
Hiện nay có gần 100 đoàn Iwami Kagura đang hoạt động ở khu vực nông thôn. Tuy nhiên, cộng đồng biểu diễn Iwami Kagura ngày nay đang hạn chế, bởi nhiều người trẻ tập trung lên thành phố để học tập và sinh sống thay vì ở nông thôn. Điều này dẫn đến tình trạng thiếu nhân lực làm nghề tại quê nhà. Đặc biệt, vùng Iwami đang thiếu thợ thủ công có thể tạo ra những bộ trang phục mang lại nét tinh tế đặc trưng của điệu múa dâng thần.
Người dân hy vọng Iwami Kagura có thể phát triển theo hướng của múa Yosakoi – vốn có nguồn gốc từ tỉnh Kochi, nay đã có mặt trên toàn quốc. Họ tin rằng Iwami Kagura đủ đặc sắc để có thể thu hút người biểu diễn ở những tỉnh khác và tiếp cận nhiều nơi hơn – trên lãnh thổ Nhật Bản và cả nước ngoài.
5. Xem Iwami Kagura ở đâu, khi nào và bằng cách nào
Để có những trải nghiệm tốt nhất và chân thực nhất bạn không thể bỏ qua lễ hội đền thờ địa phương ở Iwami, thường được tổ chức vào tháng 10 hoặc tháng 11 sau khi thu hoạch lúa. Lễ hội diễn ra xuyên đêm đến sáng, đây là cách thân mật và đáng nhớ nhất để trải nghiệm điệu nhảy dân gian này vì khi đó, bạn là một phần của sự kiện chứ không phải là một khán giả đơn thuần.
Hầu hết các vùng trong nước Nhật, các lễ hội thâu đêm hiếm khi được tổ chức, nhưng khi đến với khu dân cư thưa thớt Iwami, chúng lại là điều quá đỗi bình thường và được diễn ra thường xuyên không kể ngày đêm.
Nếu bạn đến đây vào những thời điểm khác trong năm, Iwami Kagura giờ đã được biểu diễn tại các lễ hội mùa hè, lễ hội hoa anh đào, lễ hội khiêu vũ Obon, các sự kiện và các cuộc tụ họp khác trong suốt cả năm.
Ngoài ra, nhiều khu nghỉ dưỡng suối nước nóng nhỏ trong khu vực như Yunotsu hoặc Arifuku cũng có những buổi trình diễn ngắn, thường là vào tối thứ Bảy, để giới thiệu Iwami Kagura với du khách.
Hầu hết các thị trấn trong khu vực đều tổ chức các cuộc thi kagura hàng năm, trong đó có tới mười nhóm được mời để trình diễn mỗi nhóm một điệu nhảy. Cuộc thi giữa các nhóm rất khốc liệt và khán giả địa phương đều có kiến thức và nghiêm khắc, nên nhóm nào muốn thắng thì phải nỗ lực rất nhiều. Được tổ chức tại các khán phòng và hội trường lớn, những cuộc thi này cho bạn cơ hội để thưởng thức nhiều điệu nhảy và phong cách khác nhau ở cùng một nơi.
