Kiếm Nhật là một phần trong những nét văn hóa riêng biệt, đặc sắc của người dân xứ sở phù tang. Nó đại diện cho tinh thần samurai bất khuất, kiên cường của người dân nơi đây. Nếu có dịp tham gia tour du lịch Nhật Bản, du khách hãy cùng chúng tôi tìm hiểu về “biểu tượng” tinh thần độc đáo này nhé!
1. Cấu tạo chung của kiếm
Kiếm Nhật biểu trưng cho lòng dũng cảm, sự trung thành và tinh thần thượng võ của các võ sĩ Samurai Nhật. Có khá nhiều loại kiếm Nhật với hình dạng cũng như cách thức sử dụng khác nhau. Tuy nhiên, cấu tạo chung của mô hình kiếm Nhật đều khá giống nhau, bao gồm:
– Saya: Bao kiếm.
– Tsuba: Kiếm cách, ngăn cách giữa cán kiếm và thân kiếm.
– Mune: Cạnh cùn của kiếm.
– Tsuka: Chuôi kiếm, là chỗ cầm kiếm, có cuốn vải (tạo ra các hình thoi đặc trưng của katana).
– Habaki: Một tấm thép ngăn cách phần chuôi với phần thân.
– Hamon: Vân kiếm, nằm trên lưỡi sắc của kiếm, xuất hiện do công nghề rèn kiếm thời đó.
– Ha: Lưỡi kiếm (cạnh sắc của kiếm).
– Monouchi: Phần thân trên sắc nhọn của thanh kiếm.
– Menuki: Một vật trang trí, cầu may được ở chuôi kiếm (bên dưới lớp vải) và chỉ để lộ họa tiết qua các lỗ hình thoi.
2. Những thanh kiếm Samurai trong truyền thuyết nổi tiếng nhất Nhật Bản
Tương truyền rằng Nhật Bản thời cổ đại có hai thanh bảo kiếm rất nổi tiếng, một thanh kiếm có tên là Muramasa, còn thanh kiếm kia hẳn nhiều người cũng biết đến, đó là thanh Masamune. Chúng đều là những thanh kiếm danh bất hư truyền, người ta từng làm thí nghiệm để so sánh sức mạnh của hai thanh kiếm này. Họ nhúng hai thanh kiếm xuống suối, sau đó thả một chiếc lá lên lưỡi kiếm, kết quả thí nghiệm trên thanh kiếm Muramasa khiến người ta phải trầm trồ thán phục, ngay khi chạm vào lưỡi kiếm, chiếc lá đã dễ dàng bị cắt làm đôi. Điều này chứng tỏ thanh Muramasa thực sự là một thanh kiếm tốt. Tuy nhiên thanh kiếm Masamune còn lợi hại hơn, theo truyền thuyết thì những chiếc lá khi bơi đến gần thanh kiếm này đều phải tránh xa, vì chúng sợ bị cắt đứt. Sự sắc bén của thanh Masamune lợi hại đến nỗi ngay cả chiếc lá cũng không dám đến gần.
Mikazuki Munechika
Đây là thanh kiếm nổi tiếng Mikazuki Munechika – một trong Thiên hạ ngũ kiếm, đây là kiệt tác của Sanjo Munechika – một trong những nghệ nhân rèn kiếm sớm nhất Nhật Bản. Thanh kiếm này được đánh giá cao cả về tính mỹ thuật cũng như chất liệu, nó đã được chính phủ Nhật Bản phong là quốc bảo.
Thanh kiếm dài 80cm, với độ dài tiêu chuẩn của kiếm Samurai. Độ cong tập trung ở phần dưới của lưỡi kiếm và gần như không cong ở phần trên. Thanh kiếm có hình dạng phần eo phình ra này là cấu trúc tạo hình đặc thù trong thời đại Bình An, thanh kiếm Munechika cũng được coi là biểu tượng của Nhật Bản trong thời đại Bình An.
Thanh kiếm yêu thuật Muramasa
Đây là thanh kiếm do Muramasa – học trò của nghệ nhân rèn kiếm nổi tiếng Okazaki Goronyudo Masamune tạo nên. Tương truyền rằng do Muramasa tâm không chính, cũng bởi không được Masamune truyền lại bí quyết kiểm soát nhiệt độ khi nung kiếm nên anh ta ôm hận trong lòng, liền ăn cắp bí quyết của thầy để tự rèn kiếm cho mình. Sau khi phát hiện ra sự việc, Masamune đã tức giận cho một nhát kiếm chặt đứt cổ tay của cậu học trò. Muramasa bỏ đi mang theo quyết tâm sẽ đánh bại thanh kiếm do người thầy Masamune rèn.
Do đó tâm địa độc ác của anh ta đã nhập vào thanh kiếm, từ đó Muramasa đã trở thành một cái tên không tốt đẹp chút nào. Ngoài ra, vào thời kỳ chiến quốc, Nhật Bản có nhu cầu kiếm rất lớn, nhưng Muramasa chỉ sản xuất những thanh kiếm tinh xảo nhất dùng trong giao đấu trực diện. Cũng có lẽ vì nó quá sắc bén nên vào thời đại Edo nó đã bắt đầu có những tên gọi như “tà kiếm”, “yêu kiếm”, và bị người ta kỳ thị, trong số những thanh yêu kiếm thời đó nó cũng được mệnh danh là “thanh kiếm yêu thuật”.
Masamune
Thực ra phần lớn các thanh kiếm Nhật Bản đều mang tên của nghệ nhân rèn ra nó, Masamune có tên đầy đủ là Okazaki Goronyudo Masamune. Tương truyền, thời kỳ đầu Masamune được gọi là “thiên tài đặc biệt” trong giới nghệ nhân rèn kiếm, bởi vì ông cảm thấy tính cách của cậu học trò rất kỳ dị nên ông đã giữ bí quyết nung kiếm nhà nghề mà không truyền cho cậu ta, không ngờ rằng bí quyết của ông lại bị cậu học trò ăn cắp được. Sau đó ông tức giận chặt đứt cổ tay của cậu ta và đuổi cậu khỏi trường học. Cậu học trò vì không cam tâm đã thề nguyện sẽ chế tác ra những thanh bảo kiếm vượt khỏi trình độ của thầy.
Quả thật, những thanh kiếm Muramasa sau này đã trở nên nổi tiếng thế giới nhờ độ sắc bén không gì sánh nổi. Tuy nhiên những thanh kiếm Masamune vẫn luôn chiếm vị trí cao hơn Muramasa nhờ vào tính chính thống của nó.
Nagasone Kotetu
Giống như phần lớn các thanh kiếm Samurai, Kotetu không chỉ là tên của thanh kiếm mà cũng là tên của nghệ nhân chế tác ra nó. Nghệ nhân Kotetu sinh ra ở thành Sawayama, thời nhỏ, trong trận hợp chiến Quan Nguyên ông phải chạy nạn đến Kanazawa, chính ở nơi đây, danh tiếng của những thanh kiếm Kotetu do ông rèn ra đã bắt đầu lan truyền. Từ đó, chúng trở nên quen thuộc trong trí nhớ của những người trung niên Nhật Bản.
Thời kỳ đầu, Kotetu tự xưng là “cổ thiết”, vì ông dùng các loại mũ sắt, đinh ốc sắt bỏ đi nung chảy ra để rèn thành kiếm. Nghe nói những thanh kiếm qua tay của Kotetu đều được làm rất cẩn thận, chúng vô cùng sắc bén, những hình điêu khắc trên thanh kiếm cũng rất tinh xảo. Dù dùng để chiến đấu hay để trưng bày thưởng thức thì đây quả là những thanh kiếm có nghệ thuật rất độc đáo.
Võ sư trưởng của hội Shinsen (một tổ chức duy trì trật tự trị an ở Tokyo thời đó) là Isami Kondo, đã luôn mang theo bên mình thanh kiếm này. Trong một số vở kịch và tiểu thuyết đương đại cũng thường nhắc đến hai cái tên này. Nhưng cũng có người cho rằng thanh kiếm của Isami Kondo không phải thanh Kotetu mà là thanh kiếm Kiyomaro có giá trị đắt nhất cho đến nay, giá trị của nó còn vượt qua cả thanh Kotetu. Trong lịch sử thanh kiếm này đã từng đổi tên hai lần là “cổ thiết” và “chất thiết” (sắt có chất lượng).
Cúc Nhất văn tự
Vào thời đại Kamakura, Hoàng đế Toba đã ra lệnh cho Ichimonji (Nhất văn tự) rèn ra thanh kiếm Samura này. Thanh kiếm dài 78,48cm, lưỡi kiếm rất dài, thân kiếm dài và mỏng. Gần tay cầm có khắc hình bông hoa cúc 16 cánh biểu tượng của hoàng gia (có người nói rằng hình hoa cúc được khắc trên chuôi kiếm), bên dưới còn khắc một chữ nhất (一) nên được đặt tên là Cúc Nhất văn tự. Thanh kiếm này đến nay đã có lịch sử hơn 700 năm.
Doujigiri
Truyền thuyết kể rằng, trong thời kỳ thống trị của Thiên hoàng, võ sỹ Minamotos Yorimitsu thuộc gia tộc Minamotos đã dùng thanh kiếm này để giết con yêu quái ăn thịt người Shuten Douji trên núi Oeyama ở nước Tanba. Nhờ câu chuyện nổi tiếng này, cái tên Dojigiri mới bắt đầu được biết đến.
Thanh kiếm này đã chuyển từ tay Ashikaga Yoshihide sang cho Toyotomi Hideyoshi, sau đó đến tay Tokugawa Ieyasu, rồi lại truyền sang cho Tokugawa Hidetada. Khi con gái nhà Tokugawa lấy Matsudaira Tadanao, con trai trưởng của họ đã kế cận quá trình truyền thừa này, cuối cùng con riêng của ông – Sakushu Tsuyama tiếp tục việc truyền thừa trong gia tộc.
3. Các loại mô hình kiếm Nhật
Khi mua mô hình kiếm Nhật, du khách cần đặc biệt chú ý vì có khá nhiều loại kiếm Nhật khác nhau.
Kiếm Tachi
Tachi hay là “Thái đao” là loại kiếm được ra đời sớm nhất (khoảng thế kỉ thứ 10) và được các samurai sử dụng đầu tiên. Tachi thường dài hơn các loại kiếm Nhật khác, khoảng 70 – 80cm. Tachi thường được đeo bên hông với lưỡi kiếm chúc xuống dưới. Sau này, cách đeo kiếm này còn được gọi là “kiểu tachi” và được nhiều phái kiếm sử dụng.
Kiếm Katana
Katana là sự kế thừa và cải tiến từ Tachi. Đây là một loại kiếm phổ biến nhất và Katana thường được dùng để gọi chung các loại kiếm nhật. Katana có độ dài 60 – 73cm, ngắn hơn và cơ động hơn so với Tachi. Katana được phổ biến vào khoảng thế kỉ XIX khi nước Nhật tiếp nhận văn hóa phương tây. Với sự cơ động, tiện lợi, Katana thường được các võ sĩ samurai sử dụng đi kèm với một thanh đoản đao khác thành một bộ daishou, đại diện cho đẳng cấp của một Samurai. Khi đeo Katana, các võ sĩ thường hướng lưỡi kiếm lên trời.
Kiếm Tantou
Khác với Katana và Tachi, Tantou là một loại kiếm nhỏ, chỉ dài khoảng 15 – 30cm. Đây giống như một thanh kiếm phòng thân nhỏ, có thể có 1 hoặc 2 lưỡi với độ sắc bén cao. Tantou thường được các Samurai sử dụng phòng thân khi ngủ để đối phó với thích khách.
Kiếm Wakizashi
Wakizashi có độ dài từ 30 – 60 cm. Có hai loại Wakizashi là Oowakizashi và Kowakizashi. Oowakizashi có độ dài xấp xỉ Katana và thường đi kèm Katana để thành một daishou. Kowakizashi có độ dài xấp xỉ Tantou và thường sử dụng khi đánh cận chiến hoặc trong nghi lễ seoppuku (mổ bụng tự sát). Wakizashi thường được những người bình thường mang bên mình nhằm mục đích phòng thân.
Kiếm Oodachi
Oodachi là một trong những loại kiếm Nhật dài nhất với độ dài khoảng 165 – 178cm. Với kích thước khá dài này, Oodachi thường chỉ được sử dụng trong các nghi lễ hiến tể, chủ yếu để phục vụ các ngôi đền, chùa tại Nhật Bản hoặc để minh chứng cho sự giàu có của chủ sở hữu.
Kiếm Nagamaki
Nagamaki có chuôi kiếm rất dài và có cách cầm khá giống với Katana. Khi cầm Nagamaki, tay phải luôn luôn đặt sát với kiếm cách (miếng phân cách giữa thân kiếm và chuôi kiếm). Thanh kiếm khi đánh với kị binh rất hiệu quả, nó sẽ khiến đối thủ dễ bị ngã ngựa.
Kiếm Naginata
Naginata thường được dùng trên chiến trường, dành cho lính bộ binh mở đường. Naginata có khả năng phòng thân rất tốt nên được nhiều người sử dụng từ các võ sĩ đến phụ nữ.
4. Ý nghĩa của kiếm Samurai
Trước kia, kiếm Nhật thường đại diện cho đẳng cấp của các samurai, cho hoàng tộc và cho tinh thần bất khuất, sự trung thành và tinh thần thần thượng võ của người dân Nhật Bản.
Thanh kiếm Nhật tồn tại từ rất lâu đời trong văn hóa cổ truyền của người dân nơi đây. Theo phong tục cổ xưa, khi gia đình sinh một đứa con trai, mỗi người dân làng sẽ đến mừng một ít mạt sắt. Sau này, khi cậu bé trưởng thành, số mạt sắt này sẽ được rèn thành một thanh kiếm. Đặc biệt, khi rèn kiếm, người kiếm sư cũng phải trai giới, cầu xin thần linh phù hộ và sau đó mặc lễ phục để làm việc. Rèn một thanh kiếm không chỉ là một công việc bình thường mà còn là một nghi lễ huyền bí.
Do đó, kiếm Nhật là một trong những nét văn hóa cổ độc đáo của người dân xứ phù tang.
5. Địa điểm mua mô hình kiếm Nhật==
Nếu có dịp du lịch Nhật Bản, du khách có thể ghé qua một số cửa hàng bán kiếm Nhật nổi tiếng như:
♦ Doguyasuji (4-27 Nanbasennichimae, Chuo Ward, Osaka, Osaka Prefecture 542-0075)
♦ Cửa hàng bán Katanaya (nằm giữa chùa Asakusa và cổng Kaminarimon)
♦ Seki Sword- making Exhibition Hall (Seki, Gifuken)
♦ Cửa hàng Japanese Sword Shop Aoi-Art. (phố Shibuya, Tokyo)
Mua mô hình kiếm Samurai ngày càng được nhiều du khách quan tâm khi tham gia tour du lịch Nhật Bản. Song, trước khi mua, du khách nên cân nhắc thật kĩ vì thủ tục hải quan sẽ khá phức tạp nếu du khách muốn đem kiếm về Việt Nam.
