Kịch Noh là một loại hình kịch truyền thống của Nhật Bản đã tồn tại từ hàng trăm năm nay và được coi là “quốc hồn” của xứ sở mặt trời mọc, cũng là loại hình kịch được đánh giá cao về tính thẩm mĩ. Vì vậy, trong chuyến du lịch Nhật Bản, du khách đừng nên bỏ lỡ cơ hội khám phá loại hình nghệ thuật đặc sắc này.
Kịch Noh hay còn gọi là Nogaku, xuất phát từ âm Hán tự trong tiếng Nhật, có nghĩa là “sự khéo léo” hay “tài năng”, là một loại hình nghệ thuật kinh điển của người Nhật Bản. Đây là loại hình nghệ thuật truyền thống của Nhật Bản đã tồn tại hàng trăm năm nay, là “quốc hồn của xứ sở mặt trời mọc”, là loại hình nghệ thuật được UNESSCO xác nhận là văn hóa phi vật thể của thế giới, được đánh giá rất cao về tính nghệ thuật, tính thẩm mỹ.
Nok là một dạng nghệ thuật biểu diễn sân khấu cổ điển của Nhật Bản, kết hợp múa, tuồng, âm nhạc và thơ ca. Kịch Noh được trình diễn bởi các nghệ sĩ chuyên nghiệp, đã được đào tạo trong các gia tộc có nhiều thế hệ gắn bó với bộ môn nghệ thuật này rộng khắp tại các thành phố như Tokyo, Osaka và Kyoto.
Kịch Noh phát triển từ thế kỉ XIV và XV, người biểu diễn, nhà soạn kịch thiên tài Kannami (1333-1384) và con trai của ông, Zeami (1363-1443) được coi là nhà lãnh đạo vĩ đại của môn nghệ thuật này.
Kịch Noh rất thịnh hành vào thời kỳ của Zeami cho tớithời kỳ Edo (1603-1868), kịch Noh trở thành một bộ môn nghệ thuật biểu diễn chính thức của chính phủ quân. Vào những năm 1868-1912, Kịch Noh trải qua một thời kỳ suy yếu chỉ còn thấy xuất hiện ở một số buổi biểu diễn không chuyên. Ngày nay, kịch Noh không còn được người dân Nhật Bản ưa chuộng như trước. Trong 4 loại kịch sân khấu, Kabuki là loại hình nghệ thuật còn phổ biến nhất. Tuy vậy, vẫn có những diễn viên chuyên nghiệp, tâm huyết với nghề biểu diễn Noh khắp mọi nơi trên đất nước mặt trời mọc.
Cốt truyện của kịch Noh thường được rút ra từ truyền thuyết, lịch sử, văn học và các sự kiện hiện đại, với chủ đề hệ trọng đến các giấc mơ, thế giới siêu tự nhiên, ghế và ma quỷ.
Nhân vật kịch Noh chia ra thành 3 nhóm: Shite, Waki, Kyogen. Nhân vật Shite bao gồm nhân vật chính và các nhân vật khác. Họ thường đeo mặt nạ, đặc biệt trong những vai nhân vật phụ nữ. Shite là nhân vật chính của vở kịch, các nhân vật đi kèm (Tsure) cũng đôi khi xuất hiện. Nhóm Waki không bao giờ mang mặt nạ. Họ là người làm nền cho Shite, thường là một thầy tu hành khất, có vai trò chất vấn nhân vật chính, và đây là chi tiết quan trọng trong tiến trình phát triển câu chuyện. Nhóm Kyogen thể hiện những vở hài kịch nhỏ trong thời gian nghỉ giữa hai màn, trong lúc Shite có thời gian để thay quần áo.
Một yếu tố quan trọng trong kịch Noh là nhịp điệu. Nhịp điệu trong âm nhạc kịch Noh giống như tiếng mưa rơi từ mái hiên xuống. Trống lớn diễn tấu theo nhịp 7 âm tiết, 5 âm tiết là một phần diễn tấu của trống nhỏ, nhưng nếu diễn tấu nối tiếp nhau, thì đôi khi có thể đảo ngược vai trò. Các nhạc cụ chính trong dàn nhạc Noh gồm: sáo (nohkan), trống hình đồng hồ cát đeo trên vai của nhạc công (kotsuzumi), trống lớn hơn một chút (okawa) được đặt trong lòng nhạc công, trống hình thùng đặt trên sàn và gõ bằng hai dùi (taiko). Có 8 người trong dàn hợp xướng, được gọi là “kimi” hay “vua”, và “những chú mèo” hay những nhạc công, được gọi là “thần dân”.
Các động tác trong kịch Noh mang tính cách điệu hoá và tính gợi tả cao với mục đích và ý nghĩa nhất định. Động tác trong Noh có khi mạnh mẽ, đầy sinh lực khi lại khoan thai, khúc chiết, sự kìm nén.
Nét độc đáo nhất của nghệ thuật kịch Noh là các diễn viên không trang điểm mà sử dụng mặt nạ. Việc dùng các mặt nạ, tên gọi là Nomen, với hàng trăm mẫu mã khác nhau (có tới hơn 200 loại đang được lưu giữ) mục đích che đi khuôn mặt, tuổi tác của diễn viên. Những chiếc mặt nạ này được thiết kế và chế tác hết sức độc đáo, tinh xảo, và thể hiện phần nào cám xúc của nhân vật. Với các xúc cảm quá mạnh mẽ, người ta thường tác động thêm các yếu tố ánh sáng, bóng tối, góc nghiêng mặt để thao biểu cảm khác nhau.
Trang phục kịch Noh làm từ lụa với nhiều màu sác rực rỡ, phỏng theo trang phục của thế kỷ XV. Những bộ trang phục này tùy thuộc vào típ nhân vật và những quy định bắt buộc về việc sử dụng. Trang phục trong kịch Noh vô cùng đa dạng từ chi tiết thiết kế, màu sắc, các nhân vật, giàu hay nghèo, trẻ hay già, đàn ông hay đàn bà, đều phục trang rất đẹp.Cách mặc trang phục biểu diễn Noh phức tạp nên thường cần tới 2-3 người để giúp diễn viên mặc phục trang. Một trang phục hay một mặc nạ trong Noh đều có thể sử dụng cho nhiều nhân vật khác nhau trừ một số trang phục và mặt nạ đặc biệt chỉ sử dụng cho nhân vật đặc trưng cố định.
Sân khấu diễn kịch Noh không rèm, hình vuông, diễn viên ra vào sân khấu qua một chiếc cầu nhỏ từ đằng. Sân khấu kịch Noh truyền thống ở ngoài trời và có mái che nghiêng dài sau này được chuyển vào trong nhà với không gian mở rộng ra các phía và trụ 4 cột. Khán đài vây quanh sân khấu thành một vòng tròn lớn. Gầm sân khấu được đào sâu 5 feet, ở đó có các bình đất có tác dụng cộng hưởng âm thanh. Sàn sân khấu rất phẳng, nhưng hơi dốc về phía trước một chút.
Không gian và thời gian trong Noh có phong cách miêu tả tự do, cho phép khán giả thỏa sức tưởng tượng của mình. Ví dụ khi mô tả nhân vật đi một đoạn đường dài, diễn viên sẽ bước đi vài bước nhỏ kết hợp với dàn hợp xướng hay hai nhân vật có thể xuất hiện trên sân khấu gần như sát bên nhau, nhưng khán giả phải hiểu là họ vẫn chưa nhìn thấy nhau.
Là một loại kịch có truyền thống lâu đời, kịch Noh là hình thức quảng bá và thưởng thức những tư tưởng, nét nghệ thuật sâu lắng và đặc sắc chứ không đơn giản như những vở kịch đương đại. Nó luôn mang một nét bí hiểm xem kẽ những vẻ đẹp được coi như thường thể nói lên lời.
Những người xem kịch Noh chủ yếu nhiều là người già, đây cũng là một nét văn hóa của người Nhật nên khi xem kịch du khách không nên gây ra những tiếng động to, ngoại giả bỏ dở giữa chừng cùng là một hành động không hay lắm. Hiện tại, du khách có thể xem kịch Noh tại các sân khấu kịch Noh đương đại trong nhà ở Nhật Bản, như sàn diễn kịch Noh Quốc gia tại Tokyo, sân khấu kịch Noh Otsuki ở Osaka và sàn diễn kịch Noh Nagoya.
Môn nghệ thuật kịch điển này bộc lộ những cuộc sống của người Nhật Bản thời xưa, những vui buồn trong cuộc sống, những câu truyện quảng bá nhân bản sâu sắc cho nên có rất nhiều du khách du lịch Nhật Bản thường muốn đến đây để một lần khám phá.
