“Ubasute” là một tập tục cổ xưa trong văn hóa dân gian Nhật Bản, khi một người thân mắc bệnh nặng hoặc già yếu sẽ được đưa đến một nơi xa xôi và bỏ mặc đến chết. Mặc dù Ubasute xuất hiện nhiều trong văn học dân gian Nhật Bản, nhưng có bằng chứng rằng, ngày nay Ubasute đã “hồi sinh” trong xã hội Nhật Bản hiện đại, dù ở dạng hơi khác biệt.
Nhiều truyền thuyết xung quanh Ubasute lấy bối cảnh ở các vùng quê nghèo ở phía bắc và đông bắc Nhật Bản, liên quan đến các cộng đồng đang vật lộn để sinh tồn sau một vụ mùa xấu, thời tiết xấu hoặc thảm họa thiên nhiên. Một địa điểm nổi tiếng gắn liền với những câu chuyện về Ubasute là khu rừng rậm rạp nằm ở phía tây bắc của núi Phú Sĩ – “khu rừng tự sát” Aokigahara (còn được gọi là Jukai, có nghĩa là “Biển cây”). Nhiều người dân địa phương tin rằng linh hồn các nạn nhân Ubasute và Oyasute muốn trả thù nên đã thôi thúc mọi người tự sát khi họ vào sâu trong rừng.
Ubasute thường xuyên xuất hiện trong các bài thơ, truyện ngắn và nghệ thuật của Nhật Bản, dù xoay quanh việc bỏ mặc sống chết của người già nhưng trên thực tế, chúng mang ý nghĩa về lòng hiếu thảo, đồng thời khuyên răn con người ta không được từ bỏ cha mẹ già của họ. Chẳng hạn, một trong những câu chuyện Ubasute nổi tiếng nhất được biết đến với cái tên Ubasute Yama. Truyện kể rằng, một lãnh chúa ở một xứ nọ ban hành một đạo luật có nội dung “Hãy đưa những người già cả vô dụng lên núi vì họ chẳng có ích gì nữa”. Có một thanh niên trong làng nọ có mẹ già đã lớn tuổi và không thể đi lại được nữa. Chàng thanh niên đã cố gắng chống lại đạo luật đó, nhưng mẹ của chàng đã khuyên chàng hãy chấp nhận để khỏi bị trừng phạt. Chàng thanh niên vừa cõng mẹ lên núi vừa khóc lóc đau đớn, trong khi bà mẹ bẻ các cành cây dọc đường. Chàng trai hỏi vì sao mẹ làm vậy, thì bà trả lời là “Mẹ đánh dấu đường đi để con về nhà mà không bị lạc”. Trước tình yêu thương mà bà dành cho người con đang định vứt bỏ bà như vậy đã khiến cho chàng trai quyết định không bỏ rơi bà nữa, anh đem bà về nhà và giấu dưới sàn nhà.
Vài năm sau, người cai trị vương quốc láng giềng đã gửi hai con ngựa gần như giống hệt nhau cho nhà vua, kèm theo câu đố xác định đâu là ngựa mẹ, đâu là ngựa con. Nếu nhà vua không giải được câu đố này, vương quốc sẽ bị tấn công. Nhà vua cùng các quần thần suy nghĩ mãi nhưng không tìm được câu trả lời. Trong khi đó, người bề tôi nhắc tới ở trên đã đến hỏi mẹ mình. Bà nói rằng đã từng nghe về câu đố này trước đây và dặn con hãy xếp cỏ trước hai con ngựa. Con ngựa lùi lại để nhường cho con còn lại ăn trước chính là ngựa mẹ. Sau đó, nhà vua nước láng giềng tiếp tục gửi nhiều câu đố khác và lần nào, bà lão cũng tìm được lời giải chính xác. Cuối cùng, ông ta từ bỏ kế hoạch tấn công và trở thành đồng minh của vương quốc. Lúc này, người bề tôi quyết định thú nhận tất cả những gì ông đã làm với đức vua. Tuy nhiên, thay vì nổi giận, đức vua đã nhận ra lỗi lầm của mình, thu hồi chiếu chỉ nghiệt ngã với người già và dành cho họ sự tôn kính đáng có. Câu chuyện này đã làm nổi bật tình yêu mà một người mẹ dành cho con cái, cũng là lập luận sâu sắc và cảm động chống lại hủ tục Ubasute.
Cũng có câu chuyện về Ubasute và liên quan đến nạn đói Tenmei đen tối của Nhật Bản. Năm 1783, núi lửa Asama phun trào khiến con người đối mặt với nạn đói vì mưa lớn, lũ quét, sâu bọ phá hoại dẫn đến mất mùa, lương thực khan hiếm. Người dân tìm đủ mọi cách để thoát khỏi nghịch cảnh và một trong những cách họ thực hiện là giảm nhân khẩu trong mỗi gia đình. Người già nhất trong mỗi nhà phải rời khỏi làng, bỏ mặc đến khi qua đời trên núi hoặc nơi hẻo lánh nào đó.
Việc thực hiện Ubasute phần lớn chỉ giới hạn trong văn hóa dân gian và không có đủ bằng chứng cho thấy nó đã được thực hiện rộng rãi trong quá khứ. Tuy nhiên, một số ý kiến cho rằng những câu chuyện này đã truyền cảm hứng cho các hành động Ubasute thời hiện đại, bao gồm các trường hợp bỏ rơi người thân xuất hiện trong những năm gần đây tại Nhật Bản. Đơn cử năm 2011, Katsuo Kurokawa, một người đàn ông 63 tuổi đã bị buộc tội bỏ rơi người chị gái tàn tật Sachiko của mình trên sườn núi ở tỉnh Chiba, sau khi đưa bà tới đó và chỉ để lại một ít đồ ăn. Katsuo Kurokawa nói rằng sau khi nhà của họ bị phá hủy trong trận động đất tháng 3/2011, Sachiko đã trở thành một gánh nặng và ông không thể tiếp tục chăm sóc cho bà. Người chị tật nguyền được cho là đã chết đuối trên sông Obitsu ngay sau đó.
Năm 2018, một người phụ nữ thất nghiệp đã bị bắt vì bỏ rơi người cha già của mình giữa đường cao tốc. Theo tờ Mainichi, Ritsuko Tanaka (46 tuổi, trú tại thành phố Otsu, quận Shiga) đã đưa người cha 76 tuổi đến một trạm dừng trên đường cao tốc Chugoku ở ngoại ô Kobe vào chiều ngày 22/11 rồi trở về nhà cách đó tận 70 km. Đáng nói, cha cô là một bệnh nhân Alzheimer, hội chứng gây suy giảm trí nhớ. Khi được hỏi, người đàn ông 79 tuổi không thể nhớ được tên mình và địa chỉ nhà, nhưng lại không quên tên con gái. Nhờ vậy, cảnh sát đã nhanh chóng bắt được Tanaka. Vụ việc này đã gây ra một cuộc tranh luận gay gắt trên mạng. Nhiều người mô tả hành động của Ritsuko Tanaka là “vô cảm” và lên án cô “vô ơn” với bố mình. Nhưng cũng có người tỏ ra thông cảm với sự căng thẳng mà Tanaka phải đối mặt khi chăm sóc một người bệnh trong hoàn cảnh kinh tế eo hẹp.
Mặc dù tin tức về Ubasute là có thật và xác thực, vẫn không ít tờ báo lá cải lợi dụng Ubasute để duy trì chủ nghĩa giật gân và hoàn hảo.
Ubasute dường như chưa bao giờ là một thông lệ, nhưng rõ ràng Nhật Bản đang phải đối mặt với một số vấn đề vì dân số già. Và người già chết một mình đã không còn là một tin hiếm hoi gây phẫn nộ cộng đồng, bởi người Nhật nghe đến nó khá thường xuyên. Thậm chí có những lúc cơ thể của những người già xấu số không được phát hiện sau nhiều ngày, chứng tỏ họ đã sống cô lập và cô đơn như thế nào. Đồng thời, cũng không ít những báo cáo tội phạm liên quan đến người già, như người già ăn trộm, hành hung để mong được vào tù sống cho bớt cô quạnh. Đau lòng hơn, có những vụ án mà trong đó, chồng già giết vợ già rồi tự tử, hay con trai già bóp cổ mẹ già.
Nói thêm về những người già ở Nhật, có một sự thật tồn tại trong xã hội Nhật Bản đó là, người già thường được đưa vào sống tại các Nhà dưỡng lão thay vì ở với con cháu.
Sau khi đưa ông bà cha mẹ vào nơi ấy, có người chưa từng đến thăm, thậm chí không gọi lấy một cuộc điện thoại. Với những cụ ông, cụ bà này, ngay cả khi con cái mình kết hôn và có con, họ cũng không có cơ hội để thấy mặt cháu.
Xã hội Nhật Bản ngày nay đã có những bước tiến vượt bậc, người già tại Nhà dưỡng lão nhận được sự quan tâm chăm sóc của các điều dưỡng viên, tận tâm cùng với thiết bị y tế hiện đại. Sẽ không tồn tại cảnh con cái phải lựa chọn từ bỏ cha mẹ vì sự sống của chính mình. Thế nhưng, một số người già vẫn chọn lựa tách ra khỏi gia đình khi cảm thấy bản thân không còn sức để lao động. Có người vào Nhà dưỡng lão, có người chọn sống và chết một mình (trong tiếng Nhật gọi là “Kodokushi”) để không làm phiền đến con cái.
Đất nước, văn hóa và con người “xứ Phù Tang” còn có rất nhiều tập tục độc đáo mà khi đặt chân đến đây du khách mới có thể khám phá chúng một cách trọn vẹn. Nếu du khách yêu thích về vùng đất này thì hãy book ngay cho mình một tour Nhật Bản của Airtour nhé! Chúc du khách có một hành trình trải nghiệm đầy thú vị!
