Setsubun (節分) (tiết phân) là ngày trước ngày lập xuân, đánh dấu sự kết thúc của mùa đông. Đây là lễ hội truyền thống của Nhật, nhằm xua đuổi ma quỷ và chào đón năm mới theo lịch truyền thống (lịch âm). Setsubun thường được tổ chức vào ngày 3 tháng 2 hàng năm.
Văn hóa phương Đông cho rằng, vào thời điểm giao mùa, tà khí rất nhiều, từ thời kỳ Nara, tục lệ vẽ mặt quỷ và ném đậu trừ tà câu may đã len lõi đến xứ sở Phù Tang. Sang đến thời Edo, phong tục dần được ít nhiều biến tấu khác nhau với mọi tầng lớp.
Vì diễn ra vào mùa xuân nên lễ hội này còn có tên gọi khác là “haru matsuri”. Vào mùa xuân, có rất nhiều việc cần phải dọn dẹp trước để chào đón năm mới, đó có thể dọn dẹp nhà cửa hoặc về tinh thần (bằng cách đến thăm một ngôi đền).
Làm sạch và thanh lọc là những yếu tố quan trọng để người Nhật chào đón năm mới. Setsubun là hành động cuối cùng để hoàn thành mọi thứ, kết thúc lễ kỷ niệm đón năm mới.
1. Nghi thức ném đậu
Vào ngày lễ Setsubun, người ta thường rắc đậu để xua đuổi ma quỷ, nghi lễ này được gọi là Mamemaki (豆撒き). Văn hóa phương Đông cho rằng, vào thời điểm giao mùa, tà khí rất nhiều, từ thời kỳ Nara, tục lệ vẽ mặt quỷ và ném đậu trừ tà câu may đã len lõi đến xứ sở Phù Tang. Sang đến thời Edo, phong tục dần được ít nhiều biến tấu khác nhau với mọi tầng lớp.
Đậu nành nướng (炒り豆- irimame) được rắc ra khỏi cửa nhà hoặc vào một thành viên trong gia đình đang đeo mặt nạ Oni (quỷ), vừa rắc vừa nói “Oni wa soto! Fuku wa uchi!” (鬼は外! 福は内!) – có nghĩa là “Quỷ cút ra! May mắn mời vào!”. Đậu nành được cho là sẽ thanh tẩy ngôi nhà bằng cách đánh đuổi những linh hồn xấu mang vận xui ra khỏi nhà.
Sau đó, cũng là một tục lệ để đưa may mắn vào nhà, người ta sẽ ăn đậu nành, mỗi hạt ứng với một tuổi, ở một số vùng, người ta ăn mỗi hạt cho một tuổi, cộng thêm một hạt để đem may mắn đến trong năm mới.
2. Đeo mặt nạ Okame
Ngoài mặt nạ oni không thể thiếu trong lễ hội Setsubun, những người ném đậu sẽ đeo mặt nạ của thần Okame.
Okame là một vị thần của sự may mắn, tốt làng, được miêu tả đó là một người với khuôn mặt phúc đức, đôi má phúng phính, nụ cười ấm áp. Vị thần này đóng vai trò bảo vệ người dân khỏi vận rủi, xua đuổi oni và những sinh vật xấu xa khác với sự giúp đỡ của đậu nành.
Trong khi đậu được ném trực tiếp vào oni, nó cũng được rải xung quanh trước cửa nhà của người dân, để đảm bảo xua đuổi mọi con quỷ đang ẩn náu. Sau đó, mọi người thường ăn số lượng đậu nành rang tương ứng với số tuổi của mình, cộng thêm 1 hạt nữa để cho năm mới gặp nhiều may mắn hơn.
3. Ăn cơm cuộn Ehomaki 7 màu
Có bảy vị thần may mắn tượng trưng cho sự sung túc và hạnh phúc ở Nhật. Món cơm cuộn ehomaki thường bao gồm 7 nguyên liệu khác nhau tượng trưng cho bảy vị thần này. Không có quy tắc nào về các nguyên liệu để làm món ehomaki. Tuy nhiên, các nguyên liệu phổ biến gồm có lươn, trứng, và nấm shiitake. Điều quan trọng là bạn phải cuộn các nguyên liệu lại cùng với cơm và rong biển để tạo thành một cuộn cơm thật dày và không được cắt khi cuộn xong.
Eho có nghĩa là hướng may mắn, chỉ hướng của thần may mắn Toshitokujin. Mọi việc mà bạn làm hướng về hướng may mắn đó sẽ được coi là may mắn trong năm. Do đó, mọi người sẽ vừa ăn ehomaki vừa nhìn về hướng may mắn của năm để cầu mong sự thịnh vượng và sức khoẻ.
Phong tục này bắt nguồn từ vùng Kansai, cụ thể là Osaka, sau đó trở nên phổ biến khắp Nhật Bản. Vào tháng 2, bạn sẽ thấy có nhiều cuộn ehomaki được bán trong các cửa hàng tiện lợi, nhà hàng sushi như một phần của lễ kỷ niệm Setsubun.
4. Treo lá thiêng có gắn đầu cá (Hiiragi-iwashi)
Được làm từ đầu cá mòi nấu chín và lá cây nhựa ruồi, được đặt ở lối vào nhà. Người dân trước đây tin rằng, ma quỷ có ác cảm với mùi cá mòi. Vì thế, người ta đã trang trí vật đặc biệt này để ngăn cản ma quỷ vào nhà. Ngày nay, hiiragi iwashi trở nên rất hiếm nhưng đôi khi bạn có thể bắt gặp trước cửa một số ngôi nhà kiểu Nhật truyền thống vào đầu tháng 2.
Setsubun là một ngày lễ truyền thống của đất nước Mặt trời mọc, đánh dấu mùa xuân bắt đầu theo lịch âm. Lễ hội diễn ra rộng khắp Nhật Bản với các nghi lễ, phong tục đặc sắc mang ý nghĩa xua đuổi những rủi ro, điềm xấu và cầu một năm may mắn, an lành đến với mọi người.
