Tham gia tour du lịch Nhật Bản, du khách không chỉ được ngắm cảnh đẹp, thưởng thức các món ăn mà còn là dịp để du khách gặp gỡ những cư dân Nhật cổ xưa thông qua các tác phẩm kịch nghệ thuật của họ thông qua loại hình nghệ thuật Bunraku. Hãy cùng chúng tôi khám phá nghệ thuật kịch rối độc đáo ở đất nước xinh đẹp này nhé!
Theo nhiều sách ghi chép, Bunraku được bắt đầu vào thế kỷ 11. Người ta cho rằng thậm chí trước đó, những thợ săn lang thang đã kiếm tiền thêm bằng cách dùng các con rối nhỏ diễn kịch mua vui tại các thị trấn. Về sau nhiều người định cư tại Sanjo trên đảo Awaji, nơi sinh ra ngành kịch rối chuyên nghiệp.
Trong thế kỷ 15 và 16, những người mù hát rong kể chuyện lịch sử thường dùng biwa, một loại đàn có nguồn gốc từ Ba Tư, gần giống valtới đàn tì bà của Việt Nam. Rồi cách kể chuyện thay đổi đáng kể vào thế kỷ 16 với sự phát triển của hình thức kể chuyện gọi là joruri. Cũng trong khoảng thời gian đó, đàn shamisen được đưa từ Okinawa đến Nhật Bản và được những người kể chuyện joruri ưa chuộng hơn đàn biwa. Trong khi đó, những người chơi shamisen sáng tác ra các khúc nhạc mới, có ảnh hưởng đến cách kể chuyện joruri. Sự phối hợp này là khởi nguồn của bunraku, tạo sự hấp dẫn cho tầng lớp thị dân, những người ở thang bậc thấp trong xã hội nhưng dần dần chi phối về kinh tế, nghệ thuật và văn hóa trong thời đại mới.
Vào giữa thế kỷ 17, nhà hát rối phát triển mạnh mẽ ở Osaka và Kyoto, nơi những người biểu diễn rối và người kể chuyện joruri có nhiều sáng tạo mới về nghệ thuật. Trong thời kỳ này, sự phối hợp giữa nghệ sĩ kể chuyện tài ba Takemoto Gidayu I ở Osaka và nhà viết kịch vĩ đại nhất thời kỳ Edo, ông Chikamatsu Monzaemon, đã góp phần chuyển bunraku từ một hình thức giải trí quần chúng thành nhà hát nghệ thuật. Đến cuối thế kỷ 17, loại hình giải trí này phổ biến rộng rãi dành cho tầng lớp thường dân thời kỳ Edo ở Osaka và trở thành một môn nghệ thuật.
Vào thế kỷ 18, nhiều kỹ thuật như chuyển động mí mắt và miệng được phát minh và hiện vẫn sử dụng trong bunraku ngày nay. Cuối những năm của thế kỷ 19, số lượng đoàn kịch chuyên nghiệp, bán chuyên nghiệp và không chuyên trên khắp nước Nhật lên tới hàng trăm. Sau thế chiến thứ II, con số này chỉ còn dưới 30, và tần suất biểu diễn cũng giảm chỉ còn 1-2 lần một năm, thường diễn ra trong các lễ hội địa phương. Tuy nhiên, một số đoàn kịch khu vực vẫn tiếp tục biểu diễn một cách sôi nổi. Hiện nay, UNESCO đã công nhận loại hình kịch rối này là một di sản văn hóa phi vật thể.
Thành phần quan trọng không thể thiếu đầu tiên của một vở kích Bunraku là những con rối. Một con rối trong kịch Bunraku có kích thước bằng phân nửa kích thước người thật. Bên cạnh đó, một vở bunraku cần 3 tuyến người trình diễn: Ningyōtsukai hay Ningyōzukai – Người điểu khiển rối; Tayū – người lĩnh xướng; Shamisen – diễn viên.
Sẽ có một người phụ trách chính và hai người trợ lý để điều khiển một con rối. Người ta không dùng dây để điều khiển rối Bunraku mà họ kết hợp kiểm soát các chuyển động chân tay, mí mắt, nhãn cầu, lông mày và miệng của con rối, từ đó tạo ra được những cử chỉ hành động, nét mặt như người thật. Mọi chuyển động của các bộ phận trên đầu được điểu khiển thông qua tay cầm gắn vào cổ con rối. Nghệ sỹ rối chính sẽ điều khiển con rối bằng cách đưa tay trái vào ngực nó thông qua một cái lỗ ở sau thân. Trong khi biểu diễn, để tạo cảm giác “vô hình” với khán giả, những người biểu diễn thường mặc trang phục màu đen và biểu diễn trực tiếp trên sân khấu
Các vở kịch Bunraku thường xoay quay những chủ đề liên quan tới những chuyện tình bi kịch cổ điển, truyền thuyết hoặc truyện kể về các anh hùng dựa trên sự thật lịch sử. Chỉ có một người lĩnh xướng duy nhật kể chuyện trong khi biểu diễn. Người này được yêu cầu phải có giọng nói với biểu cảm đa dạng, tông giọng và cao độ khác nhau trong quá trình chuyển đổi nhân vật bất kể giới tính hay tuổi tác để đảm nhiệm công việc lồng tiếng cho tất cả các con rối. Kèn shamisen là âm thanh không thể thiếu trong biểu diễn kịch bunraku, âm thanh này cũng tác động đến tốc độ kể của câu chuyện. Theo dõi những con rối chuyển động nhịp nhàng, sinh động y như người thật, ăn khớp với câu chuyện kể và âm thanh đàn shamisen trầm lắng và đầy đặn sẽ là một trải nghiệm vô cùng thú vị cho bất cứ ai đến với kịch rối bunraku.
Ngày nay, Bunraku chủ yếu được biểu diễn trong những nhà hát hiện đại phong cách châu Âu. Vở diễn kéo dài trong một ngày gồm hai phân đoạn (phân đoạn một vào đầu giờ chiều và phân đoạn hai vào buổi tối), mỗi phân đoạn lại có nhiều hồi. Các nhà hát thường bán vé cho từng phân đoạn của vở diễn, trong một vài trường hợp, có thể tồn tại vé theo từng hồi của mỗi phân đoạn. Giá vé xem Bunraku dao động trong khoảng từ 1.500 – 6.500 yen (325.000 – 1.410.000 VNĐ).
Để được thưởng thức bộ môn nghệ thuật này, du khách có thể đến một trong hai địa điểm:
Nhà hát Bunraku Quốc gia tại thành phố Osaka – nơi sản sinh ra bộ môn nghệ thuật này – là địa điểm lý tưởng để thưởng thức bunraku dành cho du khách nước ngoài. Mỗi năm nhà hát có khoảng 4 vở diễn, mỗi vở diễn ra trong vòng 3 – 6 tuần. Tại đây có dịch vụ cho thuê tai nghe thông dịch tiếng Anh cho du khách ở hầu hết các vở diễn.
Đoàn kịch rối tại Nhà hát Quốc gia Tokyo biểu diễn khoảng 4 vở diễn mỗi năm, mỗi vở diễn ra trong vòng 2 – 3 tuần tại một hội trường nhỏ ở Nhà hát Quốc gia Tokyo. Tại đây cũng có dịch vụ cho thuê tai nghe thông dịch tiếng Anh cho du khách.
Nghệ thuật kịch rối đặc sắc của xứ sở Phù Tang luôn thu hút khách du lịch quốc tế đến khám phá. Du khách hãy tham gia tour du lịch Nhật Bản để có cơ hội được một lần thưởng thức những vở diễn cũng như khám phá loại hình nghệ thuật độc đáo này nhé!
